Kunnen we polio wel uitroeien via vaccinaties?

Polio is één van de weinige ziekten waarvoor volledige uitroeiing via vaccinatie theoretisch én praktisch mogelijk is. Er zijn enkele belangrijke punten:

Waarom uitroeiing mogelijk is

• Enige gastheer = mens: Het poliovirus leeft alleen in mensen (geen dierenreservoir). Daardoor kan het verdwijnen als de transmissie stopt.
• Effectief vaccin: Zowel het geïnactiveerde poliovaccin (IPV) als het orale poliovaccin (OPV) bieden sterke bescherming.
• Succesvolle precedent: Pokken zijn wereldwijd uitgeroeid met vaccinatie. Polio is sindsdien de belangrijkste kandidaat voor eradicatie.

De huidige situatie

• Twee van de drie wilde poliovirustypes (type 2 en type 3) zijn al uitgeroeid verklaard. Alleen wild poliovirus type 1 circuleert nog in enkele gebieden (vooral Afghanistan en Pakistan).
• Probleem: vaccinderivaten (cVDPV) – Het orale poliovaccin bevat verzwakt levend virus. Soms kan dat in ondergevaccineerde gemeenschappen terugmuteren en een uitbraak veroorzaken. Dit maakt uitroeiing complexer.
• Globale dekking is cruciaal: zolang er landen of regio’s zijn met lage vaccinatiegraad, kan polio terugkeren (zoals recent in Afrika en zelfs Europa incidenteel na import).

Conclusie

• Ja, polio kan volledig uitgeroeid worden via vaccinatie, net als pokken.
• Maar: zolang vaccinatiecampagnes niet wereldwijd en langdurig hoog blijven, blijft er risico op terugkeer via wild virus of vaccinderivaten.
• Rotary en partners (WHO, UNICEF, CDC, Bill & Melinda Gates Foundation) werken hieraan. Het doel is nog steeds globale eradicatie, maar de laatste stappen zijn de moeilijkste.

ChatGPT geeft nog geen zo slecht antwoord. Polio eradicatie is een complex probleem waarbij vele factoren een rol spelen om dit binnen afzienbare tijd tot een goed einde te brengen.

Achtergrond

• Sinds de jaren 1950 bestaan er twee vaccins tegen polio:
  - IPV (geïnactiveerd vaccin, Salk)
  - OPV (oraal vaccin, Sabin) bevat levend, verzwakt virus.
• Wereldwijd is vooral het OPV gebruikt, omdat het goedkoop en eenvoudig toe te dienen is (2 druppels in de mond).

Werking van OPV

• Na toediening verblijven de virussen enkele weken in ons darmsysteem en worden uitgescheiden in de stoelgang.
• Tijdens epidemieën had dit een voordeel: ongevaccineerden werden soms onrechtstreeks beschermd via contact met uitgescheiden virussen in gebieden met minder hygienische omstandigheden.  Dit heeft ook bijgedragen tot het uitroeien van wilde poliovirus type 2 en 3.
• Na vaccinatie stopt of vermindert de virusuitscheiding sterk door opgebouwde darmimmuniteit. Daarom ook dat men bij uitbraken steeds het OPV moet gebruiken om uitbraken te stoppen. 

Nadelen van OPV

• Rond 2000 werd duidelijk dat OPV ook een nadeel heeft: in populaties met lage vaccinatiegraad kunnen de afgezwakte virussen circuleren tussen de ongevaccineerden die na contact de virussen lang blijven uitscheiden.  Ondertussen blijven die virussen muteren en kunnen ze opnieuw neurovirulent worden, in dezelfde mate als een wild vaccin.  Zo kan een vaccinvirus dus ongewild terug een gevaarlijke vorm aannemen, die bij besmetting zelf polio kan veroorzaken.    
  
• Bij hoge vaccinatiegraad gebeurt dit niet, omdat circulatie onmogelijk is.

Huidige situatie

• Wilde poliovirus type 1 komt nog enkel voor in Pakistan en Afghanistan.  Door politieke instabiliteit, armoede en moeilijk bereikbare gemeenschappen blijft vaccinatiegraad daar een probleem.  Niettemin doen beide landen grote inspanningen en zijn de laatste jaren de aantallen laag .
• In landen waar het wilde poliovirus is uitgeroeid maar men nog steeds het OPV gebruikt en de vaccinatiegraad onvoldoende hoog is, zien we dat het vaccinvirus gaat circuleren.  Dit geeft risico tot muteren en nieuwe gevallen van polio, vooral type 2.  Daarom wordt reizigers naar die landen een extra poliovaccin aanbevolen.

Nieuwe strategieën

• Men heeft enerzijds de beslissing genomen om geleidelijk in alle landen over te schakelen naar volledige IPV toediening.  Dit is veiliger, maar duurder en productie moet opgeschaald worden.  Dat vergt tijd.
• Anderzijds heeft men een nieuw oraal OPV vaccin ontwikkeld,  het nOPV2, dat meer stabiel is en minder kans geeft te muteren naar een gevaarlijke neurovirulente vorm.  Eerste resultaten tonen dalende cijfers van type 2-gevallen.
  
• Binnenkort komen ook nOPV1 en nOPV3 beschikbaar.

Conclusie

• Het is moeilijk om die laatste circulerende virussen uit te roeien, vooral in landen waar de situatie politiek instabiel is, waar oorlog is, waar armoede of gebrekkige gezondheidszorg aanwezig is.  
• Succes hangt af van:
  - Globaal verhogen van de vaccinatiegraad.
  - Bij uitbraken gericht gebruik van nOPV-vaccins.
  - Uiteindelijk volledig overschakelen op IPV.
• Het is een marathon: de laatste kilometers van een marathon voelen het zwaarst maar als men stopt voor de finish waren alle vorige kilometers verloren moeite.